Dieta ketogeniczna i związana z nią ketoza to jedne z najpopularniejszych, współczesnych sposobów na zachowanie witalności i zdrowia organizmu ludzkiego. W poniższym artykule wyjaśniamy szczegółowo, czym jest i na czym polega ketoza, jakie są jej następstwa i role w procesach metabolicznych organizmu.

Czym jest ketoza?

Mianem ketozy (zwanej również kwasicą ketonową) określamy stan organizmu, którego cechą charakterystyczną jest nadmierna produkcja tzw. ciał ketonowych. Wytworzone ketony gromadzą się w tkankach organizmu oraz płynach ustrojowych i pełnią funkcję energetycznych substytutów (zamienników), jakimi zazwyczaj są dla organizmu dostarczane wraz z codzienną dietą węglowodany.

Na czym polega ketoza?

Ketoza to rodzaj specyficznego stanu metabolicznego organizmu, a prawdopodobieństwo jego wystąpienia wzrasta wraz z długotrwałym stosowaniem tzw. diety ketogenicznej. Restrykcje związane z tą niskowęglowodanową i średniobiałkową metodą odżywiania, wymuszają na osobie stosującej dietę znaczne zwiększenie spożycia produktów bogatych w zdrowe tłuszcze, których źródłem są m.in. oliwa z oliwek, orzechy czy awokado.

Aby w organizmie poziom ciał ketonowych przekroczył obowiązującą normę, która u zdrowej osoby dorosłej nie jest wyższa niż 0,2 mmol/l, organizm musi znajdować się w stanie specyficznych warunków metabolicznych. Każde stężenie większe od podanej wartości może świadczyć o ketozie - jej lekką odmianę stanowią wyniki badań od 0,2 mmol/l do 0,5 mmol/l ciał ketonowych. 

Cechą szczególną stanu ketozy, oprócz wysokiego stężenia ciał ketonowych (inaczej: ketonów) w osoczu krwi, jest również - odwrotnie proporcjonalny - poziom zawartej w nim poziom glukozy oraz insuliny.

Jakie wyróżnia się rodzaje ketozy?

Wyróżnia się trzy zasadnicze odmiany kwasicy ketonowej: ketozę odżywczą (zwaną także pokarmową lub diabetyczną), kliniczną i powysiłkową. Pierwszy z wymienionych typów dotyczy sytuacji, w której ketoza służy do sprawowania naturalnej kontroli nad procesami energetycznymi organizmu. Kwasica ketonowa o charakterze klinicznym to z kolei proces inicjowany i kontrolowany na potrzeby medycyny klinicznej. Trzeci rodzaj ketozy - jak sama nazwa wskazuje - wiązać należy z samoczynnym, naturalnie występującym obciążeniem organizmu po wysiłku fizycznym, kiedy to np. po zakończeniu kilkudziesięciominutowego treningu znacząco wzrasta stężenie ciał ketonowych w obiegu krwi (w granicach 2,5-3,5 mmol/l).  

Jak długo trwa ketoza?

Ketoza to zaburzenie metabolizmu o zróżnicowanej długości trwania - może mieć ona zarówno długo-, jak i krótkotrwały charakter. Czas pozostawania w stanie kwasicy ketonowej warunkuje kilka czynników - m.in. okoliczności zaistnienia ketozy (np. może ona występować zarówno w nierównywanej cukrzycy, jak i wskutek stosowania diety ketogenicznej), stylu odżywiania i okresu, w jakim energia pozyskiwana dotychczas z węglowodanów jest zastępowana w organizmie przez ciała ketonowe. Za długotrwałą ketozę uznaje się, przykładowo, zaburzenia powstałe w wyniku stosowania tzw. głodówek lub diety o niskowęglowodanowym dziennym zapotrzebowniu. Przeciwieństwem ketozy długoterminowej jest jej odmiana tymczasowa, “doraźna” - stosowana np. przez sportowców i osoby aktywne fizycznie.

Zalety i zastosowanie ketozy

Do najważniejszych zalet ketozy zaliczyć można fakt, iż jej działanie skutkuje znacznym ograniczeniem obecności glukozy w organizmie, uniezależnieniem się od niej i zminimalizowaniem jej wpływu na procesy metaboliczne jednostki. Kwasica ketonowa oraz nadmierna ilość wyprodukowanych ciał ketonowych wykorzystywane są w terapiach i niefarmakologicznym leczeniu różnorodnych schorzeń i chorób, m.in. w: 

Zaletą ketozy jest ponadto jej skuteczne działanie w procesie redukcji wagi i kształtowania wymarzonej sylwetki ciała - kwasica ketonowa wspiera odchudzanie poprzez zmniejszenie zapasów glikogenu w organizmie oraz nagromadzonej w nim wody. Dzięki związkom ciał ketonowych, jak wskazują badacze, możemy również wpłynąć na efektywniejszą pracę mózgu, nerek, mięśni, a także serca. Warty podkreślenia jest także fakt, iż ketoza odpowiada za regulację poziomu cukru we krwi, w odpowiedni sposób stymuluje apetyt i wzmacnia ogólną kondycję organizmu.

Czy ketoza jest zdrowa?

Ketoza będąca stanem naturalnym metabolizmu na ogół nie zagraża zdrowiu człowieka. Jedyną sytuacją, która wymaga ostrożności, jest ketoza wynikająca z przebiegu nieuregulowanej cukrzycy. Stężenie ciał ketonowych osiąga wtedy poziom powyżej 6 - do nawet 25 - mmol/l surowicy, a symptomami złego stanu metabolizmu są występujące nudności i wymioty. O ile więc, kwasica ketonowa jest utrzymywana poniżej wskazanego poziomu, nie zagraża życiu i zdrowiu człowieka, a przynosi liczne korzyści. Decyzja o wprowadzeniu organizmu w stan ketozy powinna być - niezależnie od okoliczności - poprzedzona wnikliwą analizą naszego stanu zdrowia, odpowiednimi badaniami nad poziomem stanu ciał ketonowych (także tymi wykonanymi samodzielnie w warunkach domowych, np. za pomocą glukometru), a nawet specjalistyczną konsultacją lekarską i dietetyczną. Przy zastosowaniu wymienionych procedur bezpieczeństwa (m.in. stałej opieki lekarza-specjalisty) ketoza będzie przeprowadzona w sposób niezagrażający zdrowiu, a ryzyko występowania jakichkolwiek powikłań będzie ograniczona do minimum.
 

Bibliografia:

1. European Society of Cardiology, Low carbohydrate diets are unsafe and should be avoided, study suggests, „sciencedaily.com” [online], www.sciencedaily.com/releases/2018/08/180828085922.html 
2. Westman EC, Yancy WS Jr, Mavropoulos JC, Marquart M, McDuffie JR. The effect of a low-carbohydrate, ketogenic diet versus a low-glycemic index diet on glycemic control in type 2 diabetes mellitus. Nutr Metab (Lond). 2008 Dec 19;5:36. 
3. Neal EG, Chaffe H, Schwartz RH, Lawson MS, Edwards N, Fitzsimmons G, Whitney A, Cross JH. The ketogenic diet for the treatment of childhood epilepsy: a randomised controlled trial. Lancet Neurol. 2008 Jun;7(6):500-6. doi: 10.1016/S1474-4422(08)70092-9. Epub 2008 May 2. PMID: 18456557.
4. Volek J, Sharman M, Gómez A, Judelson D, Rubin M, Watson G, Sokmen B, Silvestre R, French D, Kraemer W. Comparison of energy-restricted very low-carbohydrate and low-fat diets on weight loss and body composition in overweight men and women. Nutr Metab (Lond). 2004 Nov 8;1(1):13.
5. S. Volek, S. D. Phinney: Art and Science of Low Carbohydrate Living, Beyond Obesity LLC. 2011.
6. Ketoza, w: Gertig H., Gawęcki J., Żywienie człowieka. Słownik terminologiczny, Warszawa 2007. 
7. Morawski G., Ketony i ketoza. Podstawowe pojęcia [dostęp online: https://dietetyk.edu.pl/ketony-i-ketozapodstawowe-pojecia/] 
8. Podgórska ., Pierwsze kroki w ketoadaptacji, [dostęp online: https://ketoketo.pl/pierwsze-krokiw-ketoadaptacji/]